Społeczna marginalizacja – bolesna prawda
Ekonomia społeczna z uwagi na łączeniu celów społecznych z działalnością gospodarczą jawi się jako interesująca alternatywa rozwiązywania kluczowych problemów społecznych związanych z wykluczeniem społecznym wielu osób. Zanim jako Ośrodek Wspierania Ekonomii Społecznej Mazowsza Płockiego zaprezentujemy podmioty, które działają na naszym obszarze, pragniemy przybliżyć pokrótce najważniejsze przyczyny wykluczenia społecznego.
Przypomnijmy, że wykluczenie społeczne (marginalizacja) to niezdolność do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, gospodarczym czy kulturalnym. W niniejszym artykule przybliżone zostaną najważniejsze czynniki, które przyczyniają się do wykluczenia społecznego, czyli ubóstwo, bezrobocie, bezdomność, uzależnienia, samotność oraz niepełnosprawność (w oparciu m.in. o materiał pn. "Przedsiębiorczość społeczna – współpraca zamiast rywalizacji" dostępny na www.ekonomiaspoleczna.gov.pl).
Ubóstwo – jest to stały brak wystarczających środków materialnych na zaspokajanie głównych życiowych potrzeb i celów. W wyniku braku wspomnianych środków finansowych, osoby ubogie mają trudności z zapewnieniem sobie pożywienia, schronienia, ubrania, transportu, ale również w uczestniczeniu w życiu kulturalnym i społecznym.
Wg danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2023 r. aż 6,6 % osób w gospodarstwach domowych w Polsce charakteryzowało się wydatkami poniżej minimum egzystencji, czyli w granicach ubóstwa skrajnego. Mimo że przeciętna sytuacja materialna Polaków się poprawia, to zarazem rosną nierówności i liczba osób dotkniętych ubóstwem. Tylko część osób ubogich jest uprawniona do ubiegania się o środki pieniężne z opieki społecznej.
Bezrobocie – Wg danych GUS oraz Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki społecznej w maju 2025 roku stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce wyniosła 5,0%, co jest minimalnym spadkiem w porównaniu z poprzednim miesiącem (5,2% w kwietniu 2025).
Przywołane dane wskazują na utrzymanie się niskiego poziomu bezrobocia w Polsce. W porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej, Polska charakteryzuje się jednym z najniższych poziomów bezrobocia, czyli obiektywnie to bardzo dobry wynik. Suche statystyki nie odzwierciedlają jednak ogromu problemu braku aktywności zawodowej. W Polsce współczynnik aktywności zawodowej wynosi ok. 58,2% (dane za pierwszy kwartał 2025 roku dla populacji powyżej 15 roku życia, dla mężczyzn 65,8%, a dla kobiet 49,4%). Oznacza to, że ponad 40 procent mieszkańców naszego kraju oraz ponad połowa kobiet jest bierna zawodowo.
Wśród przyczyn bierności zawodowej wskazuje się oczywiście czas nauki lub zdobywania kwalifikacji zawodowych (zwłaszcza wśród osób młodych), zajmowanie się rodziną i domem (dominujące wskazanie wśród kobiet), choroby, niepełnosprawności, ale też zniechęcenie bezskutecznością poszukiwania pracy. Skutkami zjawiska bezrobocia mogą być ubóstwo, brak dostępu do opieki zdrowotnej, brak bezpieczeństwa socjalnego, psychicznego czy obniżone poczucie własnej wartości.
Bezdomność to bardzo skomplikowany problem polityki społecznej, która stara się kompleksowo zapobiegać bezdomności, odpowiadać na potrzeby osób w kryzysie bezdomności, a przede wszystkim doprowadzić do ich usamodzielnienia. Podczas ostatniego ogólnopolskiego badania liczby osób bezdomnych przeprowadzonego w lutym 2024 r., zdiagnozowano 31 042 osób w kryzysie bezdomności, w tym 80% stanowili mężczyźni, a 20% kobiety.
Bezdomność wiąże się z ogromnym obciążeniem psychicznym, poczuciem wyobcowania i braku możliwości samorealizacji. Ze zjawiskiem bezdomności współwystępują takie problemy jak uzależnienia, przestępczość, dezintegracja i przemoc w rodzinie, choroby psychiczne, zespół nabytej bezradności czy choroby.
Uzależnienie to zjawisko będące zaburzeniem zdrowia psychicznego i fizycznego. Zwykle kojarzy się je z narkotykami, alkoholem, lekami czy papierosami, jednak może ono dotyczyć również innych
czynności, nad którymi dana osoba utraciła kontrolę, np. hazardu, korzystania z Internetu (mediów społecznościowych) albo oglądania telewizji. W przypadku uzależnień związanych z zażywaniem jakichś substancji, osoby, które dotyka problem, potrafią odczuwać bez nich szereg dolegliwości fizycznych, w tym ból, bezsenność, drżenie mięśni czy wymioty.
Istnieją jednak również uzależnienia psychiczne, które co prawda nie wiążą się z dolegliwościami fizycznymi, ale w ich przypadku osoba dotknięta tą chorobą nie potrafi bez pomocy z zewnątrz przerwać destrukcyjnych zachowań. Specjaliści definiują również uzależnienie społeczne, kiedy pod wpływem presji grupy lub mody, dana osoba (najczęściej młoda) zażywa środki toksyczne, a w miarę pogłębiania się choroby następuje jej stopniowe wycofanie z dotychczasowego życia i aktywności.
Samotność (osamotnienie) to niezwykle złożony, wielowymiarowy stan psychiczny, którego mogą doświadczać osoby w różnym wieku i różnej sytuacji społecznej. Współcześnie jest często określana jako choroba cywilizacyjna XXI wieku, ponieważ po przejściu pandemii COVID-19 i w dobie cyfryzacji oraz zmian społecznych wiele osób doświadcza izolacji i braku głębokich, znaczących relacji.
Dane demograficzne wskazują także, że z roku na rok wzrasta liczba jednoosobowych gospodarstw domowych. To już nie tylko osoby starsze, rozwiedzione, owdowiałe, ale coraz częściej osoby w wieku produkcyjnym w tym także osoby młode, rozpoczynające samodzielne życie. Wiele badań wskazuje, że niestety od samotności zaczyna się wiele chorób oraz kryzysów emocjonalnych i psychicznych.
Niepełnosprawność. Osoba niepełnosprawna to taka, której sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa, trwale lub okresowo, utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia funkcjonowanie w społeczeństwie na równi z innymi. Oznacza to, że niepełnosprawność może przejawiać się w różnych sferach życia, takich jak codzienne czynności, nauka, praca czy relacje społeczne. Według polskiego prawa osobą niepełnosprawną jest osoba, która posiada odpowiednie orzeczenie. Orzeczenie o niepełnosprawności to imienny dokument, który potwierdza, że dana osoba jest niepełnosprawna.
Jak informuje GUS, w grudniu 2023 r. w Polsce było ponad 4 miliony osób, które posiadały ważne orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wydane przez zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności albo orzeczenie o stopniu niezdolności do pracy wydane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Pomimo systematycznego znoszenia barier instytucjonalnych, administracyjnych czy architektonicznych, osoby z niepełnosprawnościami borykają się z wieloma trudnościami w swym codziennym życiu, np. tylko około jedna czwarta osób z niepełnosprawnościami posiada zatrudnienie. Osoby z niepełnosprawnościami znacznie częściej pogrążone są w ubóstwie i osiągają niższy poziom edukacji.
Ekonomia społeczna szansą na włączenie społeczne
Gospodarka społeczna zyskuje coraz większą widoczność polityczną w ostatnich latach jako model, który generuje pozytywne rezultaty, zwłaszcza pod względem zatrudnienia i spójności społecznej w całej Europie. Działalność Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej Mazowsza Płockiego przyczynia się do minimalizowania opisanych powyżej zjawisk, a powstające przy wsparciu OWES podmioty ekonomii społecznej tworząc miejsca pracy wyciągnęły pomocną dłoń do wielu potrzebujących z terenu Płocka i okolic.
Materiał przygotowany przez OWES Mazowsza Płockiego w ramach działalności Stowarzyszenia Centrum Innowacji Społeczeństwa Informacyjnego
Kampania "Najpierw człowiek, potem zysk" ma na celu przybliżenie zarówno podstawowych informacji o ekonomii społecznej, jak i prezentacji "Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej Mazowsza Płockiego" oraz wspieranych przez niego podmiotów ekonomii społecznej.
Projekt "Ośrodek Wsparcia Ekonomii Społecznej Mazowsza Płockiego" jest współfinansowany z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus w ramach Priorytetu VIII Fundusze Europejskie dla aktywnej integracji oraz rozwoju usług społecznych i zdrowotnych na Mazowszu, Działanie 8.2 Ekonomia społeczna, Program Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021 – 2027.
Więcej na www.es.cisi.org.pl
