Nieznajomość prawa szkodzi, czyli niezbędnik prawny każdego z nas!

Podstawy prawa powinny być od dawna uczone w szkołach. Tymczasem tylko niektóre licea i klasy o określonych profilach mają taki przedmiot w swojej ofercie. Żyjemy w społeczeństwie, w którym panuje zasada, że nieznajomość prawa nie zwalnia z jego przestrzegania. Mówiąc językiem bardziej przystępny, że nie ważne, że nie znamy prawa. I tak mamy się do niego stosować. A jeżeli nie, to, pomimo że nie wiemy, że zrobiliśmy coś złego, poniesiemy za to konsekwencje.

Jednocześnie polski system prawny jest bardzo skomplikowany. Sytuacji nie ułatwia fakt, że polskie prawo ma taką nieładną właściwość, że wychodząc od różnych artykułów różnych ustaw możemy uargumentować zupełnie inne normy prawne. O ile kodeks karny jest ustawą dosyć intuicyjna (wszyscy wiemy, że nie wolno bić, kraść czy prowadzić samochodu pod wpływem alkoholu) to już kodeks cywilny i administracyjny są już dosyć skomplikowane. Nie mówiąc już o procedurach.

Przede wszystkim, należy zdefiniować najbardziej podstawowe pojęcie, jakim jest norma prawna. Jest to wynikająca z przepisów prawa reguła postepowania wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym. Tak brzmi wersja podręcznikowa. Bardzo często norma prawna jest zbudowana na kilku artykułach, bądź nawet kilku ustawach. Z tego powodu nasz system prawny jest zawiły.

Z powyższym zagadnieniem ściśle wiąże się termin podstawa prawna. Chodzi o to, że jeśli ktokolwiek żąda od was jakiegoś działania, zaniechania bądź wam czegoś zakazuje powołuje się na jakąś normę prawną i powinien się powołać na przepisy. One właśnie są ową podstawą prawną. Dlatego, jeśli jesteś w sytuacji opisanej powyżej, zawsze poproś o podstawę prawną, czyli o artykuł/artykuły określonej ustawy z których taki nakaz lub zakaz wynika. Jest to ważne, bo wielu ludzi ma przeświadczenie, że coś wie, ale tak naprawdę nie ma to pokrycia w rzeczywistości.

Co więcej, wielu ludzi chce was po prostu oszukać. Wielokrotnie prośba o podanie podstawy prawnej kończy dyskusję. Jeżeli nawet wasz adwersarz poda wam podstawę prawną, warto sprawdzić w Internecie, czy taki przepis w ogóle istnieje. Jest to o tyle istotne, że niejednokrotnie urzędnicy państwowi, czy policjanci nie znają prawa i są ludźmi omylnymi. Warto zawsze prosić o podstawę prawną, gdy organy państwowe oraz policja chcą wykonać lub odmawiają wykonania jakiejś czynności.

Z czynnościami funkcjonariuszy państwowych wiąże się moja następna rada. Warto być wobec nich uprzejmym, ale stanowczym a dodatkowo nagrywać interwencję

np. telefonem komórkowym. Wówczas macie dowód na przeróżne uchybienia, co możecie podnosić na dalszych etapach postępowania.

Na co dzień stykamy się z wieloma aktami prawa wewnętrznego, jakimi są regulaminy. W Polsce obowiązuje hierarchia aktów prawnych. Nie będę was zanudzać, jak ona wygląda, jeśli chcecie, to mogę napisać na ten temat osobny artykuł. W tym miejscu chodzi mi tylko o to, że akty prawa wewnętrznego muszą być zgodne ze wszystkimi innymi, takimi jak ustawy, rozporządzenia czy uchwały samorządu terytorialnego. Innymi słowy, musi być on zgodny z prawem. Bardzo często niestety tak jest, że jeżeli nawet coś jest wskazane w regulaminie, nie znaczy, że powinno obowiązywać, gdyż cały regulamin może być niezgodny z prawem. Najbardziej rażącym przykładem jest wskazanie w regulaminach np. szatni, że dana instytucja nie ponosi odpowiedzialności za rzeczy tam pozostawione. Podobnie, regulaminy szkolne są często niezgodne z prawem, o czym będzie w przyszłości osobny artykuł.

Kolejna istotna kwestia dotyczy konsumentów. Jesteś nim, jeśli dokonujesz zakupu dóbr lub usług, które nie są związane z prowadzeniem jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Chronią was wówczas rzecznicy praw konsumentów, miejscy lub powiatowi. Jeśli dojdziecie do wniosku, że jakakolwiek firma narusza wasze prawa, np. sklep nie chce uwzględnić waszej reklamacji za wadliwy towar, zgłoście sprawę właśnie do takiego rzecznika lub UOKIK. W tym artykule wskazuje, że macie takie możliwości. Jeśli owa kwestia was interesuje, piszcie do redakcji, wówczas napiszę na temat postępowania przed UOKIK.

Instytucja, którą warto znać, bo może się nieraz przydać i uratować waszą sytuację, jest czynny żal określony w kodeksie karnym skarbowym. Innymi słowy jest to samo donos. Warto go zastosować, gdy pomylicie się w zeznaniu podatkowym lub nie dopełniliście jakiejkolwiek formalności przed urzędem skarbowym i zorientujecie się o tym fakcie, zanim urząd skarbowy rozpocznie postępowanie. Nie warto wówczas liczyć, że sprawa, mówiąc kolokwialnie rozjedzie się po kościach. Tak się nie stanie. O wiele lepiej jest sam wskazać urzędowi skarbowemu swoje uchybienie, płacąc jednocześnie należność wraz z odsetkami. Wówczas nie grozi wam postępowanie karno- skarbowe.

Uspokoić was może także fakt, że bycie karanym za przestępstwo a bycie karanym za wykroczenie to dwie zupełnie różne rzeczy. Jeśli zostajecie obwinieni za czyn z kodeksu wykroczeń i zostaniecie z tego tytułu skazani wyrokiem, to nie figurujecie w Krajowym Rejestrze Karnym. Oczywiście, trzeba ponieść orzeczoną przez sąd karę (najczęściej zapłacić grzywnę), ale jesteście osobami w świetle prawa niekaranymi. Możecie zatem wykonywać zawody, gdzie wymagana jest niekaralność, ubiegać się o wizę, czy starać się o przysposobienie dziecka.

Opisałam wam wybrane, życiowe zagadnienia. Warto także, żebyście poznali wasze podstawowe prawa, które gwarantuje najważniejszy akt w naszym kraju, a

mianowicie Konstytucja. Z poniżej wymienionych wynikają prawa obywatelskie, które są w szerszym zakresie zdefiniowane w ustawach. Należą do nich między innymi.

- Prawo do ochrony życia. Państwo ma obowiązek stworzenia warunków prawnych ochrony życia każdego człowieka.

- Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

- Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym; w szczególności: do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz do zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

- Zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, jeśli dobrowolnie nie wyrazi się na nie zgody.

- Zakaz stosowania tortur i okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania. Zakaz stosowania kar cielesnych.

- Prawo nietykalności osobistej i wolności osobistej.

- Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli wciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

- Zakaz karania osoby, która nie popełniła czynu zabronionego pod groźbą kary w czasie jego popełnienia i zasada odpowiedzialności karnej osoby, która dopuściła się przestępstwa, wykroczenia, przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, przestępstwa prawa międzynarodowego.

- Prawo do obrony i do posiadania obrońcy z wyboru lub z urzędu w postępowaniu karnym.

- Zasada domniemania niewinności, zgodnie z którą każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

- Zasada nieprzedawniania zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości.

- Zasada zawieszenia biegu przedawnienia wobec przestępstw funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, nie ściganych z przyczyn politycznych, do czasu ustania tych przyczyn.

- Prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

- Zakaz pozbawiania własności, za wyjątkiem przypadków określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

- Prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

- Prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

- Zasada wolności i ochrony tajemnicy komunikowania się, którą ograniczyć można jedynie w ustawie.

- Zasada nienaruszalności mieszkania, którą ograniczyć można jedynie w ustawie.

- Zasada ochrony informacji o sobie, zgodnie z którą:

a) jedynie ustawą można zobowiązać kogokolwiek do ujawniania informacji dotyczących jego osoby,

b) władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym,

c) każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych, ograniczyć to prawo można jedynie w ustawie,

d) każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

- Wolność poruszania się po terytorium kraju oraz jego opuszczenia, a także wyboru miejsca zamieszkania i pobytu. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju, zaś osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium kraju na stałe.

- Wolność sumienia i religii, która obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach,

praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. Jednocześnie do praktyk religijnych nikogo nie można zmuszać.

Jeśli zetkniecie się kiedykolwiek z postępowaniem cywilnym lub karnym, warto poznać jego zasady. Niejednokrotnie pozwoli wam to na skuteczną ochronę swoich praw.

Podstawowe zasady prawa karnego są następujące:

Tylko ustawa określa przestępstwo

Jedną z naczelnych reguł prawa karnego jest zasada nullum crimen sine lege, co oznacza "żadnego przestępstwa bez ustawy". Mówi ona, że nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie był wyraźnie zabroniony przez prawo w momencie jego popełnienia. Co więcej, przepisy karne muszą być wystarczająco przejrzyste, aby obywatel mógł zrozumieć, jakie zachowanie jest zabronione. Zasada ta zabrania również stosowania prawa wstecz na niekorzyść sprawcy (lex retro non agit) oraz interpretowania przepisów w sposób rozszerzający odpowiedzialność karną (zakaz analogii na niekorzyść).

Odpowiedzialność tylko za zawiniony czyn

Kolejnym filarem jest zasada winy (nulla poena sine culpa – żadnej kary bez winy). Oznacza to, że odpowiedzialność karna powstaje jedynie wtedy, gdy sprawcy można przypisać winę za popełniony czyn zabroniony. Musiał on działać umyślnie (z zamiarem popełnienia przestępstwa) lub, w przypadkach ściśle określonych przez ustawę, nieumyślnie (np. na skutek lekkomyślności lub niedbalstwa). Prawo karne nie karze za sam skutek, lecz za zawinione zachowanie prowadzące do tego skutku.

Prawo chroni godność człowieka

Kluczowe znaczenie ma również zasada humanitaryzmu. Wymaga ona, aby zarówno postępowanie karne, jak i ewentualna kara były prowadzone i wykonywane z poszanowaniem zagwarantowanej w Konstytucji godności człowieka. Zakazane są tortury oraz okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowanie i karanie. Nawet osoba, która popełniła najcięższe przestępstwo, nie traci podstawowych praw wynikających z jej człowieczeństwa, a wymiar kary powinien uwzględniać cele resocjalizacyjne.

Każdy ma prawo się bronić

Niezbywalnym uprawnieniem w postępowaniu karnym jest prawo do obrony. Obejmuje ono zarówno obronę materialną (możliwość przedstawiania własnych argumentów, dowodów, składania wyjaśnień), jak i obronę formalną (prawo do korzystania z pomocy obrońcy – adwokata lub radcy prawnego). Prawo to przysługuje na każdym etapie

postępowania, od pierwszych czynności aż do prawomocnego zakończenia sprawy, gwarantując rzetelność procesu.

Niewinny, dopóki nie udowodni się winy

Zasada domniemania niewinności stanowi, że każdą oskarżoną osobę uważa się za niewinną, dopóki jej wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu. Ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu, a wszelkie niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (in dubio pro reo). To fundament sprawiedliwego procesu, chroniący przed pochopnym skazaniem.

Z kolei z prawem cywilnym mamy do czynienia praktycznie na co dzień. Odnosi się ono bowiem do każdej, zawartej przez was umowy, którą jest np. zakup biletu czy bułek w sklepie. Do najważniejszych jego zasad można zaliczyć:

Zasada autonomii woli

Według zasady swobody umów, strony mogą samodzielnie kształtować swoje stosunki prawne, zawierając umowy na warunkach, które uznają za odpowiednie, z poszanowaniem prawa i zasad współżycia społecznego.

Zasada ochrony osoby ludzkiej

Ochrona dóbr osobistych, takich jak prawo do życia, zdrowia, imienia, honoru, dobrego imienia, wolności oraz innych praw osobistych. Jeśli zostaną naruszone te dobra, możemy dochodzić zadośćuczynienia, publicznych przeprosin oraz wielu innych świadczeń w drodze postępowania cywilnego.

Zasada równości wszystkich obywateli

Wszyscy uczestnicy stosunków cywilnoprawnych mają równe prawa i obowiązki, niezależnie od statusu społecznego czy majątku.

Zasada ochrony dobrej wiary

Strony powinny postępować uczciwie i zgodnie z dobrymi obyczajami, co buduje zaufanie i stabilność w stosunkach prawnych.

Zasada jednakowej ochrony każdej własności

Własność jest chroniona w takim samym stopniu, niezależnie od tego, czy jest to własność ruchoma, czy nieruchoma.

Zasada cywilnej odpowiedzialności za długi i szkodę

Osoba, która spowodowała szkodę, jest zobowiązana do jej naprawienia lub zadośćuczynienia za jej wyrządzenie.

Zasada adekwatności świadczeń

Dzięki tej zasadzie można nieraz podważyć całą umowę i stwierdzić, że jest ona niezgodna z prawem, czyli nie może wiązać jej stron. Niektóre podmioty próbują dokonywać oszustw w majestacie prawa. Czyli dają swoim kontrahentom (najczęściej konsumentom) do podpisania skrajnie niekorzystną umowę. Chodzi o to, że każda umowa musi zakładać, że strony są zobowiązane do wzajemnych świadczeń, które przedstawiają zbliżoną wartość.

Z umowami wiąże się jeszcze jedna bardzo ważna rzecz. Jeśli ktoś nalega, żebyście podpisali cokolwiek bez czytania lub bez porozumienia się z prawnikiem, nie podpisujcie tego. Taka osoba nie zmusi was do podpisu dokumentu. Wszystko należy uważnie czytać, a jeśli nadal treść jest dla was niezrozumiała, skonsultować się z prawnikiem.

Dziś przedstawiłam wam niewielki zarys sytuacji, z którymi możecie się zetknąć, jak sobie z nimi radzić oraz przedstawiłam najważniejsze prawa obywatelskie i zasady prawa. Oczywiście, niniejszy artykuł nie zastępuje indywidualnej porady prawnej. Jeśli macie problem prawny i nie wiecie, jak go dobrze rozwiązać, polecam skontaktować się z prawnikiem i umówić na poradę prawną, a jeśli jesteście w trudnej sytuacji finansowej, skorzystanie z Punktów Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, które są we wszystkich miastach oraz większości gmin wiejskich.