Historia Zamku Płockiego i miejskich murów obronnych
22.01.2024 16:57
W latach panowania Mieszka I w początkach XI wieku na Wzgórzu Tumskim w miejscu zniszczonego sanktuarium pogańskiego powstał dwuczłonowy gród.
Równocześnie z budową grodu w jego bezpośrednim sąsiedztwie powstała niewielka początkowo osada otwarta. Sto lat później obejmowała nieco większy obszar, na którym mieściły się zabudowania, ciągi komunikacyjne i dwa cmentarze. W kierunku zachodnim ograniczał ją nieistniejący dziś głęboki jar.
W swych początkach wczesnośredniowieczny Płock nie był jak na nasze standardy zbyt obszerny – zlokalizowano go naWzgórzu Zamkowym na planie czworokąta, w który można było wpisać okrąg o średnicy około 50 metrów, i otoczono wałem drewniano-ziemnym oraz palisadą. Wewnątrz znajdowała się siedziba książęca i pierwszy drewniany kościół położony tam, gdzie obecnie znajduje się katedra, a także domostwa wojów drużyny książęcej i rzemieślników.
Już w roku 1000 za sprawąBolesława Chrobrego pobudowano w Płocku pierwsze budowle z kamienia – palatium będące siedzibą władcy i dwa kościoły w kształcie rotundy. Wtedy też zostali sprowadzeni benedyktyni, których zadaniem było krzewienie chrześcijaństwa.
W 1075 roku, dzięki staraniom królaWładysława Hermana, Płock stał się biskupstwem, a czas panowania tego monarchy, a potem jego syna Bolesława III Krzywoustego w latach 1079-1138 jest dla historii miasta ważnym okresem; wtedy to właśnie Płock stał się faktyczną,niekwestionowaną stolicą Polski. Tym samym jego rozwój był nieunikniony. Po raz kolejny rozbudowano palatium królewskie, gdzie nie tylko mieszkał monarcha wraz z rodziną, tu także odbywały się uczty, święta, tu przyjmowano zagraniczne poselstwa, tu obradowano o sprawach wagi państwowej.
W roku 1100 wzniesiono pierwszą, drewnianą jeszcze wtedy katedrę, i zaraz potem odbyła się w niej doniosła uroczystość,Władysław Herman pasował młodego Bolesława Krzywoustego na rycerza. W 1144 roku świetności przysporzył miastu biskupAleksander z Malonne, fundując romańską katedrę. Jak się szacuje, w tym czasie Płock liczył już około 3 tysięcy mieszkańców i w1237 roku otrzymał od księciaKonrada Mazowieckiego prawa miejskie. Rozwijało się nie tylko miasto w obrębie murów, lecz również całe rozległe podgrodzie. W XIV wieku wojny dzielnicowe, a także najazdyPrusów, Litwinów i Krzyżaków wielokrotnie obracały miasto w perzynę.
Aż nadszedł czas panowaniaKazimierza Wielkiego, który zapoczątkowałniezwykle ważny okres w historii Płocka. W nowym miejscu na Wzgórzu Tumskim powstałwarowny gotycki zamek, który otoczony został podwójną linią murów obronnych. Wewnętrzny był o kilka metrów wyższy niż zewnętrzny i łączył dwie wieże.
Do zamku można było się dostać dwiema bramami: jedna była przy skarpie wiślanej, druga prowadziła do miasta na ulicę Grodzką. Zamek był rezydencją książąt mazowieckich do końca XV wieku. W 1532 roku, po wielkiej powodzi obsunęła się skarpa wiślana i warownia została częściowo zniszczona. Po przebudowie rezydencję przeniesiono głębiej, a opuszczoną część otrzymali benedyktyni. Zakonnicy wybudowali tu kościół. Z dawnej płockiej warowni zachowały się tylko niewielkie odcinki murów (mierzące 17 m wysokości są najwyższymi zachowanymi w Polsce!) oraz dwie wieże: właśnie Zegarowa oraz Szlachecka.
Wieża Szlachecka (zwana także Wysoką) jest położona bliżej Wisły. Wzniesiono ją ok. 1353 roku z cegły na planie kwadratu. Jej górne partie zlikwidowano w roku 1799. A dlaczego wieża nazywa się Szlachecką? Bo przez lata była więzieniem dla szlachetnie urodzonych.
Wieża Zegarowa od końca XV wieku rolę pełniła rolę dzwonnicy katedralnej. Znajdowały się tu trzy dzwony. W XVIII stuleciu było ich sześć plus dwa zegarowe. Najważniejszy, a zarazem i największy, nosił nazwę św. Zygmunta (patrona miasta). Charakterystyczny hełm wieża otrzymała w latach 1723-1735.
Kazimierz Wielki zadbał także o bezpieczeństwo miasta , które zostało obwiedzione fosą i murem obronnym z cegły. Dochodził on do niemal 10 metrów wysokości, był gruby na około 2 metry, jego długość wynosiła około 2 tysięcy metrów, a co 33 metry był wyposażony w wieże obronne. W sumie miasta strzegło 36 baszt. Wreszcie miasto mogło czuć się w miarę bezpieczne.
Do grodu można się było dostać trzema bramami:
1. Dobrzyńską – zlokalizowaną na wysokości ulicy Okrzei, nieopodal zachowanego do dziś fragmentu muru obronnego wraz z basztą;
2. Bielską – posadowioną na przecięciu obecnych ulic Bielskiej i Kwiatka, gdzie pozostał kolejny fragment fortyfikacji;
2. Wyszogrodzką, która znajdowała się w rejonie dzisiejszego Odwachu.
Za murami rozbudowały się liczne przedmieścia.
Źródła :
1. medievalheritage.eu
2. Włodzimierz Szafrański: „Archeologiczne badania wykopaliskowe w płocku w roku 1958”
3. Stefan Krzysztof Kuczyński : „Miejsce płocka w kulturze średniowiecznej Polski” (referat).
4. Maciej Trzeciecki : „ Płock, Czersk i Radom – badania „millenijne” i prace weryfikacyjne”