Uprawnienia pracownika – ojca związane z rodzicielstwem

Jednakże, pomimo chęci, młodzi ojcowie nie zawsze mają świadomość przysługujących im uprawnień, a które wynikają z Kodeksu Pracy. Dzisiaj wyjaśnimy sobie, jakie prawa przysługują mężczyznom z tytułu urodzenia dziecka i jakich formalności trzeba dopełnić, by je uzyskać.

Na początek wymieńmy sobie owe uprawnienia. Należą do nich między innymi:

- urlop ojcowski,

- zwolnienie od pracy z tytułu narodzin dziecka,

- urlop rodzicielski,

- urlop wychowawczy,

- możliwość obniżenia wymiaru czasu pracy,

- zwolnienie od pracy z tytułu wychowywania dziecka do lat 14.

Poza wyżej wymienionymi, pracownikowi ojcu przysługuje także prawo do części urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego czy chociażby zakaz zatrudniania ojca opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia bez jego zgody w godzinach nadliczbowych, tzw. przerywanym systemie czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy.

Na początek zajmiemy się uprawnieniu, które przysługują wyłącznie ojcom. Jest to urlop ojcowski, który może trwać do dwóch tygodni. Pracownicy ojcowie mogą skorzystać z niego w jednej lub dwóch częściach w dowolnie wybranym przez siebie a mogą to zrobić do czasu do ukończenia przez dziecko dwudziestego czwartego miesiąca życia. By pracodawca udzielił takowego, pracownik ojciec musi złożyć pracodawcy pisemny wniosek nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tegoż uprawnienia. Co ważne, pracodawca jest zobowiązany udzielić pracownikowi wyżej wskazanego urlopu.

Jednocześnie, pracownik ojciec może skorzystać z możliwości skorzystania z dwóch dni zwolnienia od pracy z tytułu urodzenia się dziecka. Uprawnienie to przysługuje z mocy prawa, dlatego też pracodawca zobowiązany jest zwolnić mężczyznę, któremu urodziło się dziecko, od pracy. Co więcej, za czas takiego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Szczególnie warto podkreślić, iż pracownik ojciec posiada także uprawnienia, które może on dzielić z matką swojej pociechy takie, jak:

- prawo do części urlopu macierzyńskiego,

- urlop rodzicielski,

- urlop wychowawczy,

- możliwość obniżenia wymiaru czasu pracy,

- zakaz zatrudniania ojca w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, tzw. przerywanym systemie czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy.

Zgodnie z przepisami zawartymi w Kodeksie Pracy, pierwsze czternaście tygodni urlopu macierzyńskiego przysługują wyłącznie matce. Ma to na celu między innymi rekonwalescencję po porodzie. Pozostałą część urlopu może ona dowolnie dzielić się z ojcem. Oznacza to, że na wypadek, gdy matka dziecka, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej czternastu tygodni urlopu macierzyńskiego, rezygnuje z pozostałej części tegoż, tą część wykorzystuje ojciec dziecka. Podkreślenia wymaga fakt, iż urlopów udziela się w pełnych tygodniach.

Na analogicznych zasadach pracownik ojciec ma możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego także w przypadkach:

- rezygnacji z tegoż przez pracownicę legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji po wykorzystaniu przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego,

- rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę, która przebywa w szpitalu albo w innym podmiocie wykonującym działalność leczniczą, polegającą na udzielaniu stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych, ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem,

- zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego,

- w razie porzucenia dziecka przez pracownicę w czasie urlopu macierzyńskiego.

Gdy wykorzystany zostanie urlop macierzyński, oboje rodzice mogą wyrazić chęć skorzystania z urlopu rodzicielskiego. Udziela się go w wymiarze do 41 tygodni (w przypadku urodzenia przez matkę jednego dziecka przy jednym porodzie) lub 43 tygodni (w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie). Jeżeli dziecko urodziło się z ciężkim, nieodwracalnym upośledzeniem wymiar takiego urlopu wynosi odpowiednio do 65 tygodni (w przypadku urodzenia przez matkę jednego dziecka przy jednym porodzie) lub 67 tygodni (w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie).

Urlop rodzicielski we wspomnianym wymiarze przysługuje obojgu rodzicom lub jednemu z nich. Jest on udzielany jednorazowo lub maksymalnie w pięciu częściach.

Rodzice mają czas na wykorzystanie tego uprawnienia aż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Decyzję o skorzystaniu z pełnego wymiaru urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim co do zasady trzeba podjąć w ciągu trzech tygodni po porodzie.

Jednakże, w sytuacji, gdy urlop rodzicielski udzielany jest w częściach przypadających jedna po drugiej, każda z tych części nie może być krótsza niż 8 tygodni. W sytuacji narodzin jednego dziecka pierwsza część urlopu nie może być krótsza niż 6 tygodni.

Wyżej wskazany urlop udzielany jest na wniosek pracownika, który należy złożyć nie później niż dwadzieścia jeden dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.

Tutaj warto zaznaczyć, iż prawo do dziewięciu tygodni urlopu rodzicielskiego przysługuje każdemu z rodziców. Nie można go zatem przenieść na drugiego z nich.

Co istotne, pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy w wymiarze nie wyższym, niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim wypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część.

Warto pamiętać, iż w przypadku łączenia przez pracownika ojca lub matkę urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy ulega on proporcjonalnemu wydłużeniu w wymiarze do 82 tygodni (w przypadku urodzenia przez matkę jednego dziecka przy jednym porodzie) lub 86 tygodni (w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie).

Jeżeli dziecko urodziło się z ciężkim, nieodwracalnym upośledzeniem wymiar takiego urlopu wynosi odpowiednio do 130 tygodni (w przypadku urodzenia przez matkę jednego dziecka przy jednym porodzie) lub 134 tygodni (w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie).

Kolejnym wartym omówienia uprawnieniem pracownika ojca związanym z rodzicielstwem jest urlop wychowawczy. Przysługuje on pracownikom, którzy pozostają w stosunku pracy przez co najmniej sześć miesięcy. Wymiar tego urlopu wynosi do trzydziestu miesięcy a udzielany jest na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat, maksymalnie w 5 częściach.

Co ważne, wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego przysługuje każdemu z rodziców. Nie można go zatem, analogicznie jak w przypadku urlopu rodzicielskiego, przenieść na drugiego z nich.

Ojciec, któremu na mocy przepisów prawa ma także możliwość złożenia na ręce pracodawcy złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy (etatu) w okresie, w którym mógłby on korzystać z takiego urlopu. Wniosek pracownika pracodawca jest zobowiązany uwzględnić. Warto jednak pamiętać, że pracownik powinien wystąpić z takim wnioskiem na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy.

Istotną kwestią jest także fakt, iż pracownikowi przysługuje prawo do 2 dni zwolnienia od pracy w danym roku kalendarzowym w związku z wychowywaniem przynajmniej jednego dziecka do 14 lat. Co ważne, to sami rodzice decydują, czy chcą wykorzystać zwolnienie w dniach (2 dni) lub godzinach (16 godzin). Za czas takiego zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. O sposobie wykorzystania zwolnienia decyduje pracownik w pierwszym wniosku o jego udzielenie. W przypadku, gdy oboje rodzice dziecka są zatrudnieni, z uprawnienia do zwolnienia od pracy w pełnym wymiarze może korzystać jedno z nich.

Pracownika ojca nie można także, bez jego zgody, zatrudniać w godzinach nadliczbowych, porze nocnej, , tzw. przerywanym systemie czasu pracy oraz delegować go poza stałe miejsce pracy dopóki dziecko nie ukończy czterech lat. Takie uprawnienie przysługuje jednak tylko jednemu z rodziców.

Na mocy nowelizacji Kodeksu pracy z dnia 6 grudnia 2024 roku, pracownik rodzic ma prawo, bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego do uzupełniającego urlopu macierzyńskiego w przypadku urodzenia dziecka:

-przed ukończeniem dwudziestego ósmego tygodnia ciąży lub z masą urodzeniową nie większą niż 1000 g - w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu piętnastego tygodnia po porodzie,

-po ukończeniu dwudziestego ósmego tygodnia ciąży i przed ukończeniem trzydziestego siódmego tygodnia ciąży i z masą urodzeniową większą niż 1000 g - w wymiarze tygodnia

-uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu do upływu ósmego tygodnia po porodzie;

- po ukończeniu trzydziestego siódmego tygodnia ciąży i jego pobytu w szpitalu, pod warunkiem że pobyt dziecka w szpitalu po porodzie będzie wynosił co najmniej 2 kolejne dni, przy czym pierwszy z tych dni będzie przypadał w okresie od piątego do dwudziestego ósmego dnia po porodzie - w wymiarze tygodnia uzupełniającego urlopu macierzyńskiego za każdy tydzień pobytu dziecka w szpitalu w okresie od piątego dnia do upływu ósmego tygodnia po porodzie.

Wniosek o wyżej wskazany urlop zainteresowany pracownik ojciec musi jednak złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed zakończeniem korzystania z urlopu macierzyńskiego.

Podsumowując pragnę powiedzieć, iż coraz większe zaangażowanie ojców w osobistą opiekę nad dzieckiem jest zjawiskiem pozytywnym. Z tegoż powodu, ojcowie powinni znać swoje prawa.